In English
Polskie Towarzystwo Językoznawstwa Kognitywnego

Wiadomości

Wspomnienie o dr hab. Agnieszce Liburze, prof. UWr

3 kwietnia 2023 roku odeszła od nas dr hab. Agnieszka Libura, prof. UWr, wybitna językoznawczyni.

Agnieszka Libura w 1994 roku ukończyła studia filologii polskiej na Uniwersytecie Wrocławskim, a cztery lata później obroniła pracę doktorską pt. Leksykalne korelaty schematów wyobrażeniowych. Analiza na przykładzie schematu Centrum-Peryferia i schematów siły, otrzymując tytuł doktora nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa. W 2012 roku uzyskała stopień doktora habilitowanego na podstawie rozprawy zatytułowanej Teoria przestrzeni mentalnych i integracji pojęciowej. Struktura modelu i jego funkcjonalność.

Agnieszka LiburaPracowała w Instytucie Filologii Polskiej swojego macierzystego Uniwersytetu. Była oddaną studentom nauczycielką akademicką, promotorką i recenzentką prac doktorskich, magisterskich i licencjackich, a także tutorką w Kolegium Międzydziedzinowych Studiów Indywidualnych. Miała za sobą również doświadczenie pracy jako lektor języka polskiego, m.in. na Uniwersytecie Humboldtów w Berlinie. W 2015 roku została zatrudniona na stanowisku profesora nadzwyczajnego na Wydziale Filologicznym UWr. Zainicjowała i kierowała Centrum Badań Kognitywnych nad Językiem i Komunikacją. Od 2014 roku pełniła funkcję wiceprzewodniczącej, a w latach 2015–2019 przewodniczącej Polskiego Towarzystwa Językoznawstwa Kognitywnego. Była współzałożycielką i Redaktorką naczelną oficjalnego organu towarzystwa, pisma LaMiCuS (Language, Mind, Culture, and Society), którym z ogromnym oddaniem kierowała przez sześć lat.

Wśród zainteresowań naukowych Agnieszki Libury wymienić można językoznawstwo kognitywne, teorię przestrzeni mentalnych i integracji pojęciowej, teorię metafory i metonimii, semantykę, pragmatykę, psycholingwistykę, badania nad humorem, nad akwizycją pierwszego i drugiego języka oraz języka odziedziczonego. Jej bogaty i wielotematyczny dorobek badawczy obejmuje liczne artykuły naukowe, książki Wyobraźnia w języku. Leksykalne korelaty schematów wyobrażeniowych CENTRUM-PERYFERIE i SIŁY (2000) i Teoria przestrzeni mentalnych i integracji pojęciowej. Struktura modelu i jego funkcjonalność (2010), a także redakcję i współredakcję tomów Amalgamaty kognitywne w sztuce (2007), Sapientia Ars Vivendi (2013), From Conceptual Metaphor Theory to Cognitive Ethnolinguistics. Patterns of Imagery in Language (2014) i Dociekania kognitywne (2018). Działalność naukową prowadziła z pasją i zaangażowaniem, pozostając w ścisłym kontakcie z nauką światową. Otwarta na interdyscyplinarność, analityczna i rzetelna, znacząco przyczyniła się do rozwoju polskiego językoznawstwa, w szczególności nurtu lingwistyki kognitywnej.

Zawsze pomocna, chętnie dzieliła się wiedzą i doświadczeniem ze swoimi studentami i doktorantami. Była dla nich ogromnym wsparciem i autorytetem. W pamięci uczniów, współpracowników i przyjaciół pozostanie jako osoba o niezwykłej pogodzie ducha, pełna ciepła i życzliwości.

Joanna Popowicz, Uniwersytet Wrocławski

Człowiek w centrum języka. Jerzy Bartmiński (1939-2022)

7 lutego 2022 roku odszedł od nas w Lublinie Profesor Jerzy Bartmiński, językoznawca, folklorysta, etnolingwista, autor wielu prac z zakresu tekstologii, semantyki, aksjolingwistyki i składni, twórca Lubelskiej Szkoły Etnolingwistycznej, międzynarodowy autorytet naukowy. Znało Go i ceniło wielu z nas, wielu łączyła z Nim bliższa więź, a nawet przyjaźń – Profesor miał dużą łatwość nawiązywania kontaktów, a przyjaźnie pielęgnował.

Jerzy BartmińskiCzy jest jednak jakiś wymierny powód, dla którego żegnamy i wspominamy Profesora Bartmińskiego jako kognitywiści, na stronach PTJK? Innymi słowy, czy Jerzy Bartmiński był kognitywistą? Można powiedzieć żartobliwie (Profesor miał ogromne poczucie humoru), że był, chociaż sam o tym nie wiedział. A dokładniej – nie wiedział do pewnego momentu, kiedy (gdzieś na początku lat 90. XX w.) uświadomił Mu to inny lubelski językoznawca, kognitywista z krwi i kości, Profesor Henryk Kardela. Poznawszy koncepcję badania językowego obrazu świata oraz założenia opracowywanego przez lubelskich etnolingwistów Słownika stereotypów i symboli ludowych, Profesor Kardela miał wykrzyknąć: „Ależ Wy jesteście kognitywistami!”. Jerzemu Bartmińskiemu bardzo to przypadło do gustu i od tej pory konsekwentnie w tym kierunku rozwijał swoją koncepcję badawczą, nazywając ją ostatecznie, za radą Jörga Zinkena, etnolingwistyką kognitywną – tak też zatytułował swoją książkę z 2009 roku: Aspects of Cognitive Ethnolinguistics.

Nie zawsze spotykało się to ze zrozumieniem, padały zarzuty o nadużywanie terminu „kognitywny” – niesłuszne, bo kognitywistyka ma wiele twarzy. Jej aspekt etnolingwistyczny, kulturowy, ujawnił się wyraźnie w roku 2015, kiedy poproszono Profesora Bartmińskiego o wygłoszenie plenarnego referatu podczas dorocznej konferencji PTJK, odbywającej się wtedy w Lublinie. Powstały na bazie tego wykładu tekst, poświęcony etnolingwistycznej koncepcji profilowania, można znaleźć w tomie Dociekania kognitywne (2018), pod redakcją Agnieszki Libury, Darii Bębeniec i Huberta Kowalewskiego. Koncepcja ta w ciekawy sposób łączy się z profilowaniem w rozumieniu Ronalda Langackera – stworzono je niezależnie od siebie, mają one nieco inny status w ogólnej koncepcji języka, a jednak spaja je pewien wspólny rys kognitywny, związany z postrzeganiem i mentalnym ujmowaniem elementów rzeczywistości. Inne, poza profilowaniem, konstrukty opisowe o wymiarze kognitywnym, którymi posługiwał się Jerzy Bartmiński, to np. obiekt mentalny, definicja kognitywna (konstruowana w duchu eksplikacji proponowanych przez Annę Wierzbicką), czy też językowo-kulturowy obraz świata. Obraz ten nie istnieje poza wymiarem podmiotowym, a podmiotem (postrzegającym, konceptualizującym i mówiącym) może być zarówno jednostka, jak i społeczność językowa. Społeczność ta w swoim myśleniu posługuje się stereotypami lub, co brzmi bardziej neutralnie, konceptami kulturowymi. Bez uwzględnienia kluczowej roli tak rozumianego podmiotu, językoznawstwo – nawet jeśli teoretycznie możliwe – nie miałoby dla Jerzego Bartmińskiego sensu.

Wymiar poznawczo-kulturowy jest zatem w podejściu Jerzego Bartmińskiego nieodłączną cechą języka. Szczegółowe, wręcz drobiazgowe studia materiałowe Profesora i Jego zespołu są przełożeniem na praktykę badawczą myśli, którą w 1994 roku wyraził Ronald Langacker, pisząc w jednej ze swoich prac, iż językoznawstwo kognitywne to de facto powrót do lingwistyki kulturowej. Stąd już tylko krok do koncepcji poznania kulturowego według Farzada Sharifiana, wyrosłej z mających bogatą tradycję badań nad poznaniem rozproszonym. Jerzy Bartmiński jest przy tym autorem niezwykle trafnego, intrygującego i inspirującego ujęcia relacji między językiem i kulturą, którą rozumiał jako „paradoks wzajemnego uzależnienia”. Sformułowanie to zasługuje na poczesne miejsce w historii nauk o języku.

Profesora Jerzego Bartmińskiego, etnolingwistę i kognitywistę, żegnamy jako naszego Przyjaciela z ogromnym żalem. Jednocześnie jesteśmy Mu wdzięczni, jako Nauczycielowi, za to, jak bardzo pomógł nam zrozumieć i badać język, ludzką myśl i kulturę.

Adam Głaz
Lublin, 12 lutego, 2022 roku

* * *

Konferencja naukowa „Komunikacja w kontekście językoznawstwa kognitywnego”

W dniu 13 maja 2021 r. odbyła się studencka konferencja naukowa „Komunikacja w kontekście językoznawstwa kognitywnego” skierowana do studentów Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Organizatorem wydarzenia było Studenckie Koło Językoznawstwa Kognitywnego działające pod kierunkiem dr Barbary Taraszki-Drożdż i dr hab. Grzegorza Drożdża, prof. UŚ, w ramach projektu „Jeden uniwersytet – wiele możliwości. Program Zintegrowany”. Patronat nad konferencją objęło Polskie Towarzystwo Językoznawstwa Kognitywnego. Gościem specjalnym konferencji była prof. Agnieszka Libura z Uniwersytetu Wrocławskiego, która wygłosiła jeden z wykładów plenarnych.

Głównym celem konferencji było stworzenie możliwości do wymiany myśli między studentami różnych kierunków Wydziału Humanistycznego, których łączy wspólne zainteresowanie – językoznawstwo kognitywne. Stała się ona okazją do zaprezentowania wyników swoich pierwszych badań, wymiany pomysłów oraz nawiązania kontaktu z innymi studentami interesującymi się podobnymi obszarami nauki.

Tematyka referatów w dużej części dotyczyła języka figuratywnego, w tym, między innymi, metafor pojęciowych odnoszących się do pandemii, funkcjonujących w dyskursie politycznym, obecnych w językowym obrazie świata wewnętrznego dziecka, jak też metafor synestezyjnych w języku gitarzystów czy problemów związanych z tłumaczeniem metafor. Wśród poruszanych tematów znalazły się również: teoria przesuwania ram semantycznych jako podstawa humorystycznego wymiaru seriali animowanych, konceptualizacja uczuć w memach czy też zagadnienia z zakresu gramatyki takich języków jak koreański czy hindi. Szczegółowy program konferencji znajdą Państwo pod tym linkiem. Z inicjatywy Polskiego Towarzystwa Językoznawstwa Kognitywnego odbył się konkurs na najlepsze wystąpienie konferencyjne. Na pierwszym jego etapie komitet naukowy wyłonił pięć najlepszych abstraktów. Po wysłuchaniu prezentacji laureatem konkursu został Łukasz Cuber.

* * *

Profesor Bert Peeters in Memoriam

22 lutego 2021 r. zmarł na raka mózgu Profesor Bert Peeters, lingwista i poliglota, jeden z najważniejszych badaczy i orędowników koncepcji Naturalnego Metajęzyka Semantycznego.

Bert PeetersProfesor Peeters był z pochodzenia Belgiem, magisterium uzyskał na Katolickim Uniwersytecie w Lowanium. Jednak od momentu przyjazdu do Australii w 1987 roku cała jego kariera naukowa związana była właśnie z tym krajem. Doktorat uzyskał na Narodowym Uniwersytecie Australijskim w Canberze pod kierunkiem Anny Wierzbickiej. Pracował później na Uniwersytecie Tasmańskim, Uniwersytecie Macquarie w Sydney, Uniwersytecie Griffith w Brisbane oraz ponownie w Canberze.

Jako autor, recenzent i redaktor Profesor Peeters w ogromnym stopniu przyczynił się do rozwoju i popularności wypracowanej przez Annę Wierzbicką koncepcji NMS (recenzję zredagowanej przez Niego książki z 2019 roku Heart- and Soul-Like Constructs across Languages, Cultures, and Epochs można przeczytać w czasopiśmie LaMiCuS). Jednak zainteresowania Berta Peetersa sięgały dalej. Był miłośnikiem i niestrudzonym badaczem języka francuskiego, przez wiele lat pełnił funkcję redaktora działu recenzji w czasopiśmie Journal of French Language Studies. Proponował także nowe rozwiązania teoretyczne, takie jak sześcioobszarowy model badań etnolingwistycznych, obejmujących etnoleksykologię, etnoretorykę, etnofrazeologię, etnoskładnię i etnopragmatykę, które łącząc się w etnoaksjologię umożliwiają poszukiwanie i badanie wartości kulturowych. Ten ostatni temat był Mu szczególnie bliski, wartościom kulturowym poświęcony był m.in. zredagowany przez Profesora specjalny numer czasopisma International Journal of Language and Culture (2-2, 2015).

W maju 2020 roku Profesor Peeters miał odwiedzić Polskę, uniwersytety we Wrocławiu i Lublinie. Wiązaliśmy z tą wizytą duże nadzieje, planując późniejszą wielowątkową współpracę. Plany te brutalnie zweryfikowała choroba Profesora, pandemia COVID-19, a ostatecznie Jego przedwczesne odejście.

R.I.P.

Adam Głaz

* * *

Profesor Gilles Fauconnier in Memoriam

Z głębokim smutkiem zawiadamiamy, że w dniu 3. lutego 2021 odszedł Profesor Gilles Fauconnier, twórca teorii przestrzeni mentalnych i współtwórca teorii integracji pojęciowej. Profesor Gilles Fauconnier urodził się 19. sierpnia 1944 roku we Francji. W 1965 roku ukończył studia z tytułem inżyniera w zakresie matematyki i fizyki w École Polytechnique, a następnie uzyskał stopień Master of Advanced Studies w zakresie logiki matematycznej i teorii kategorii na Uniwersytecie Paryskim (1967). Gilles Fauconnier uzyskał stopień doktora w zakresie językoznawstwa na dwóch uczelniach: w 1971 roku na Uniwersytecie Kalifornijskim w San Diego, a w roku 1973 naUniwersytecie Paryskim VII. W latach1978-1987 pracował na stanowisku profesora w Instytucie Językoznawstwa na Uniwersytecie Paryskim VIII, a następnie wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie rozpoczął swoją wieloletnią karierę naukową w Instytucie Kognitywistyki na Uniwersytecie Kalifornijskim w San Diego (lata 1988- 2021).

Gilles FauconnierProfesor Gilles Fauconnier był autorem i współautorem kilkunastu książek oraz ponad stu artykułów opublikowanych w prestiżowych periodykach naukowych. Do najbardziej znanych publikacji książkowych tego wybitnego językoznawcy można zaliczyć m. in. Theoretical Implications of Some Global Phenomena in Syntax ([1979] 2017), Mental Spaces: Aspects of Meaning Construction in Natural Language ([1985] 1994), Mappings in Thought and Language (1997), czy Ten Lectures on Cognitive Construction of Meaning (2018). Wiele pozycji doczekało się tłumaczeń na języki obce (m.in. na język polski, koreański, czy japoński). Niezwykłą popularność przyniosła Mu książka napisana wraz z Markiem Turnerem pt. The Way We Think: Conceptual Blending and the Mind's Hidden Complexities (2002). Ostatni tekst, zatytułowany „Semantics and cognition” i będący zapisem wywiadu z Profesorem, ukazał się w 2020 roku w czasopiśmie Revista Diadorim.

Profesor Gilles Fauconnier zasiadał w redakcji wielu czasopism naukowych oraz serii wydawniczych. Wymienić należy tu choćby takie tytuły, jak Recherches Linguistiques, Semantikos (1975-1990), Journal of the Linguistic Society of Japan, Linguistic Inquiry (1974-1981), Papers in Pragmatics (1988-1992), Linguistics and Philosophy (1983-1993), Advances in Cognitive Linguistics, Cognition (1979-1988), Cognitive Science (1989-2000), Journal of Semantics (1981-1992), czy Cognitive Linguistics (1992-2002). Ponadto był członkiem wielu gremiów naukowych, współorganizatorem licznych konferencji oraz koordynatorem wielu projektów.

Żegnamy wielkiego językoznawcę i dobrego, pogodnego człowieka, mając nadzieję, iż spuścizna naukowa, która pozostawił po sobie, będzie godnie kontynuowana przez kolejne pokolenia badaczy kognitywnych na całym świecie, w tym także w Polsce, gdzie Jego koncepcje wzbudziły żywe zainteresowanie i były wykorzystywane w licznych analizach.

Requiescat in pace

Agnieszka Mierzwińska-Hajnos

* * *

Profesor Farzad Sharifian In Memoriam

Trzy dni temu, 11 maja 2020, na profilu Facebooka znajomej lingwistki z Węgier, zobaczyłam nekrolog zawiadamiający o śmierci Farzada Sharifiana, osoby, z którą ostatnio miałam dość częsty kontakt w różnych sprawach zawodowych – nowy artykuł w jego tomie przygotowywanym do publikacji w wydawnictwie John Benjamins, tegoroczny kongres Językoznawstwa Kulturowego – tym razem w Budapeszcie, gdzie obydwoje byliśmy zaproszeni do wygłoszenia wykładów plenarnych, a który w rezultacie pandemii przełożony jest na następny rok, czy rozliczne recenzje, przygotowywane przeze mnie na zaproszenie Farzada – recenzja artykułów do czasopisma, które redagował czy recenzja wspaniałej rozprawy Jego doktorantki w Monash University, dotyczącej konceptualizacji śmierci w poezji perskiej. Farzad pochodził oryginalnie z Iranu, był inicjatorem i koordynatorem sieci Studiów Perskich i Irańskich w Australii i całej półkuli południowej.

Byłam więc wstrząśnięta wiadomością o Jego śmierci – sprawdzałam to kilkakrotnie, podejrzewałam nawet, że może to być jakaś fałszywa plotka. Farzad był człowiekiem życia – widzieliśmy się ostatnio w Landau na konferencji – jak zwykle pełen humoru, zapału do nowych projektów, towarzyski i serdeczny. A jednak ta przykra niespodziewana wiadomość potwierdziła się wkrótce.

Farzad Sharifian Farzad Sharifian, profesor i kierownik Katedry Językoznawstwa Kulturowego w Uniwersytecie Monash w Australii, to osoba, która przywróciła podstawowe miejsce w językoznawstwie pojęciu kultury w całej jego złożoności, rozwijając i propagując aparat analityczny dla wyjaśniania procesów poznania kulturowego oraz konceptualizacji i schematów kulturowych, łączących w sobie osiągnięcia językoznawstwa kognitywnego, psychologii poznawczej i antropologii dla zastosowań w praktycznie wszystkich gałęziach językoznawstwa, naukach o komunikacji i relacjach międzykulturowych. Jego monografie Cultural Conceptualisations and Language (John Benjamins, 2011) i Cultural Linguistics (John Benjamins, 2017) stanowią dziś podstawę tego odłamu językoznawstwa i inspirują rzesze nowych badaczy. Sama poddaję się temu nurtowi w znacznej mierze, łącząc go z aparatem pojęciowym językoznawstwa kognitywnego. Dwie duże konferencje międzynarodowe, które zorganizowałam w roku 2017 oraz 2019 w PWSZ w Koninie, i trzecia planowana tam na jesień tego roku – wykorzystują wiele z idei teoretycznych Farzada Sharifiana, szczególnie w odniesieniu do połączenia językoznawstwa kulturowego z zasadami kognitywistyki, analizy dyskursu, językoznawstwa korpusowego i pragmatyki. Nic wiec dziwnego, że z pięciu tomów, zawierające artykuły lingwistów z różnych stron świata, które się ukazały lub lada dzień się ukażą pod moja redakcją w wydawnictwie Springer Nature, dwa ostatnie koncentrują się właśnie na konceptualizacjach kulturowych w języku, komunikacji, przekładzie oraz językoznawstwie stosowanym.

Profesor Farzad Sharifian działał także jako redaktor czasopisma International Journal of Language and Culture, ukazującego się w wydawnictwie John Benjamins, jak również serii Cultural Linguistics (Springer), oraz serii Routledge Advances in Teaching English as an International Language. Z Jego inspiracji zorganizowano pierwszy kongres Językoznawstwa Kulturowego w Prato w Toskanii w 2016 roku. Był także laureatem wielu nagród w Australii i w Uniwersytecie Monash, otrzymał prestiżowy grant Akexandra von Humboldta w Niemczech oraz sprawował funkcję Prezesa Australijskiego Towarzystwa Językoznawstwa Stosowanego.

Jesteśmy wstrząśnięci śmiercią Farzada. Miał jeszcze wiele do zrobienia. Prace, które pozostawił będą jednak kontynuowane przez jego następców i można być pewnym, że Jego dorobek będzie żył i dalej się rozwijał.

روحش شاد Requiescat in pace

Barbara Lewandowska-Tomaszczyk

* * *

Doktorat honoris causa dla Profesora Ronalda W. Langackera

8 maja 2019 roku odbyła się uroczystość nadania tytułu doktora honoris causa UMCS prof. Ronaldowi W. Langackerowi – twórcy Gramatyki Kognitywnego i jednego z prekursorów językoznawstwa kognitywnego. Doktorat honoris causa dla prof. Ronalda Langackera

* * *

Warsztaty Profesora Marka Turnera

Od 23 do 27 października 2016 roku gościł we Wrocławiu Profesor Mark Turner, współtwórca teorii integracji pojęciowej. Profesor Turner przeprowadził otwarte wykłady i warsztaty adresowane do uczniów, studentów, nauczycieli, pracowników naukowych i wszystkich zainteresowanych. Tematyka wykładów obejmowała między innymi pochodzenie pojęć, wzorce myślenia metaforycznego i metonimicznego i komunikację multimodalną. Mark Turner we Wrocławiu